Dionizjusz z Furny: HERMENEIA chyli
objaśnienie sztuki malarskiej. Przełożył z nowogreckiego i
przypisami opatrzył Ireneusz Kania. Redakcja naukowa i wstęp
Małgorzata Smorag Rózycka, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego, 2003 r. - 321 s. - opr. tw., obw., ISBN 83-233-1648-1
cena det.
49.99 zł.
Tłumaczenie z greckiego technologicznej części
Hermenei Dionizjusza z Furny (Ireneusz Kania, Kraków)
śmiało można uznać za niewypał. Tłumacze powinni
się orientować w zagadnieniu, aby mogli poprawnie tłumaczyć
fachowe teksty. “Niejasności terminologiczne“ (Kania, s. 15) na które
skarży się tłumacz, okazują się niejasnościami
dla niego samego i dwóch recenzentów tej, owszem pięknie, wydanej
książki. To że z „trocin
z drzewa sandałowego“… “dodawszy nafty lub
oleju” niemożliwe jest uzyskanie werniksu, nawet tak tajemniczego jak
“sandałowy werniks” (Kania, s. 30), powinien wiedzieć nawet laik.
Natomiast z bursztynu, dodawszy terpentyny lub oleju lnianego - tak powinien
brzmieć w polskim tłumaczeniu ten fragment Hermenei - rzeczywiście
można zrobić wyborny werniks bursztynowy. Pozatym
greckiej miarę Dramion (liczba mnogich "dramia"; 1
dramion = 3,2 gramów), Kania tłumaczy albo nieprawidłowo
jak grama (miara nigdy nie
używana przez Dionizjusza) albo dramów.
W podsumowaniu
trzeba podkreślić, że HERMENEIA w tłumaczeniu
Ireneusza Kani nie stanie się ważną
pozycją polskiej literatury
fachowej.
Najistotniejsze błędy w
książce:
beziri (s. 15, 29, passim) oznacza „olej lniany“; nie są to „różnego rodzaju oleje roślinne“
gr. oxy (s. 25 „ocet“) oznacza w rzeczywistości czerwień żelazową (ziemia czerwona)
glykasmos (Kania, s. 26, 27 i d. „zmiękczenie“,) oznacza “słodkie”, czyli górne, rozjaśnione partie karnacji
usta maluj samym cynobrem (s. 27) – górną wargę maluj samym cynobrem
rzęsy maluj (s. 27) – powieki maluj
jajkiem i wodą (s. 28) – rozcieńczonym białkiem
nakreśl...olejem lnianym (s. 28) – podmaluj szarym kolorem (linon) (tak trzeba tłumaczyć to słowo w § 25, 50, 65; gr. linon odpowiada słowu „venedy” Theophilusa)
za pomocą fiksatywu (s. 29) – za pomocą mikstionu (gr. mourdenti)
do malowania aureol (s. 29) – do malowania złotych kresek (gr. chrysokondylia)
jak sporządzać żywicę (s. 30) – jak sporządzać kalafonię (gr. pegoula)
trochę nafty (s. 30 i passim) – trochę terpentyny (gr. nephti = terpentyna)
sto dramów trocin z drzewa sandałowego (s. 30) – sto dramów bursztynu (gr. santalotzi)
weź sulimanu, tj. arszeniku (s. 33) - weź sulimanu, tj. sublimatu
do pobielanego garnka, dodaj dwa i pól drama dzuganu [sody] (s. 34) – do ocynkowanego garnka, dodaj dwa i pól drama koszenily (dzouga)
murtasangi (chodzi, zdaje się o sanguine) (s. 35) – żółć ołowiana (mourtasangi)
chodzi bodaj o indygo (s. 36) – chodzi o niebieski albo czerwony barwnik
weź nowe naczynie (s. 36) – weź nowe miedziane naczynie
z niewielką ilością ultramaryny… zamiast ultramaryny… lazuru perskiego albo dzingiari (s. 38) - z niewielką ilością indygo (loulaki)… zamiast indygo… lazuru perskiego albo lazuru miedziowego / grynszpanu (dzingiari)
Szaty wykonuj następująco: nałóż tło karnacyjne barwy ciemnej (s. 38) - Szaty wykonuj następująco: nałóż ciemną podmalówkę
Na czterech drewnianych kołkach napnij płótno (s. 39) - Na czterech drewnianych listwach napnij płótno
Zrób sobie “przybornik” (to tezachi) (s. 40) – zrób sobie sztalugę (tezachi)
przygotuj sobie drabinę (s. 41) - przygotuj sobie rusztowanie
nalej wody do płaskiego naczynia (s. 41) – nalej wody do kotła
położywszy wyprawę (s. 42) – położywszy [ostatnią warstwę] zaprawy
zaznacz je mocno bielą (s. 42) – zaznacz je jasną ziemią czerwoną (leikon oksi)
weź umbry, czerni i mocniej czerni, zmieszaj je (s. 43) – weź umbry albo czerni i tyle samo ciemniej ziemi czerwonej (maur oksi), zmieszaj je
podmaluj tło na ciemnożółto [może chodzi o olej lniany?] (s. 44) – podmaluj tło szarym kolorem (linon)
lazur, laka i arszenik (s. 44) – azuryt, kraplak i auripigment
kładź tylko jaskrawą biel. Malując wewnątrz kościoła, kładź biel tynkową (s. 44) – kładź tylko jasną ziemię czerwoną (leikon oksi), a malując wewnątrz kościoła dodaj [do ziemi czerwonej] bieli świętojańskiej (= bieli wapiennej)
zrób jej obwódkę z bieli rozmieszanej z octem (s. 45) - zrób jej obwódkę z bieli rozmieszanej z ziemią czerwoną (oksi)
Jak sporządzać fiksatyw do złocenia (s. 45) - Jak sporządzać mikstion (mourdenti) do złocenia
weź suligeni (s. 45) – weź minię (suligeni)
nie wolno ci absolutnie kłaść na ścianie oleju s sokiem czosnkowym... jedynie s fiksatywem (s. 47) - nie wolno ci absolutnie kłaść na ścianie złocenia (linokopia) na sok czosnkowy... jedynie na mikstion
nasącz dobrze deskę olejem (s. 47) - nasącz dobrze deskę klejem (kolla)...
Recenzent jest absolwentem ASP-Kraków (1972 r.) i autor książki Griechische und bulgarische Malerbücher. Technologie (Beiträge zur Kunst des christlichen Ostens, Band 11, herausgegeben von Eva Haustein-Bartsch), (Museen der Stadt Recklinghausen), Recklinghausen 2004